Yazılım mimarisi, bir uygulamanın uzun vadeli başarısını belirleyen en kritik kararlardan biridir. Hangi dili kullandığınız, hangi framework ile başladığınız veya hangi veritabanını tercih ettiğiniz zamanla değişebilir, ancak mimari kararlar çoğu zaman yıllarca aynı kalır. Bu nedenle monolitik, mikroservis ve serverless gibi mimari modellerin mantığını iyi anlamak; ölçeklenebilir, yönetilebilir ve sürdürülebilir sistemler kurmanın temel şartıdır. Bu rehberde üç ana mimari yaklaşımı hem teorik hem pratik açıdan ele alarak, hangi senaryoda hangisinin daha uygun olabileceğini inceleyeceğiz.
Yazılım Mimarisi Nedir ve Neden Kritik Öneme Sahiptir
Yazılım mimarisi, bir sistemin bileşenlerinin nasıl organize edildiğini, bu bileşenlerin birbiriyle nasıl iletişim kurduğunu ve verinin sistem içinde nasıl aktığını tanımlar. Mimari, yalnızca teknik bir şema değildir; aynı zamanda ekip yapısını, iş akışlarını, devreye alma süreçlerini ve hata yönetimini de etkiler.
- Bakım maliyetini doğrudan etkiler
- Yeni özellik ekleme hızını belirler
- Sistemin ölçeklenebilirliğini tanımlar
- Güvenlik modelinin temelini oluşturur
- Operasyonel yükü ve DevOps gereksinimlerini şekillendirir
Monolitik, mikroservis ve serverless mimariler bu sorulara farklı cevaplar verir. Doğru mimariyi seçmek için her birinin güçlü ve zayıf yönlerini anlamak gerekir.
Üç Ana Mimarinin Genel Karşılaştırması
Aşağıdaki tablo monolitik, mikroservis ve serverless mimarilerin genel özelliklerini özetler.
| Mimari Tür | Tanım | Tipik Kullanım |
| Monolitik | Tüm iş mantığının tek bir uygulama halinde toplandığı yapı | Küçük ve orta ölçekli, hızlı başlangıç projeleri |
| Mikroservis | Birbiriyle haberleşen bağımsız servislerden oluşan dağıtık yapı | Büyük ekipler, karmaşık iş alanları, yüksek ölçek ihtiyacı |
| Serverless | Olay bazlı çalışan fonksiyonların bulut sağlayıcı tarafından yönetildiği model | Değişken trafik, hızlı prototipler, entegrasyon odaklı çözümler |
Monolitik Mimari Nedir
Monolitik mimari, uygulamanın tüm modüllerinin tek bir kod tabanında, tek bir deployable paket içinde toplandığı klasik yaklaşımdır. Web arayüzü, iş mantığı, veritabanı erişim katmanı ve arka plan süreçleri aynı uygulamanın parçaları olarak çalışır.
Monolitik Mimarinin Avantajları
- Başlangıçta geliştirmesi ve anlaması kolaydır
- Tek bir deploy birimi bulunduğu için devreye alma süreçleri basittir
- Debug, log inceleme ve yerel geliştirme daha kontrollü ilerler
- Küçük ekipler için iletişim yükü düşüktür
Monolitik Mimarinin Dezavantajları
- Uygulama büyüdükçe kod tabanı karmaşık hale gelir
- Tek bir modüldeki problem tüm sistemi etkileyebilir
- Farklı modüller için farklı teknolojiler kullanmak zordur
- Ölçekleme genellikle tüm uygulamayı çoğaltmak anlamına gelir
Mikroservis Mimarisi Nedir
Mikroservis mimarisi, tek bir büyük uygulama yerine birbirinden bağımsız olarak geliştirilen, versiyonlanan ve yayınlanan küçük servislerin oluşturduğu bir yapıdır. Her mikroservis belirli bir iş alanına odaklanır ve genellikle kendi veritabanına sahiptir. Servisler birbiriyle çoğunlukla http veya mesajlaşma altyapıları üzerinden haberleşir.
Mikroservislerin Temel Özellikleri
- Her servis tek bir iş alanına odaklıdır
- Bağımsız deploy ve ölçekleme imkanı sunar
- Farklı servislerde farklı teknolojiler kullanılabilir
- Takımlar belirli servislere sahiplenme modeliyle çalışabilir
Mikroservis Mimarinin Avantajları
- Büyük ve dağıtık ekipler için yüksek verimlilik sağlar
- Her servis ihtiyaca göre bağımsız biçimde ölçeklenebilir
- Yeni özellikler belirli servisler üzerinden izole şekilde eklenebilir
- Tek bir servis arızalansa bile tüm sistemin çökme riski azalır
Mikroservis Mimarinin Dezavantajları
- Dağıtık sistem karmaşıklığı ciddi ölçüde artar
- Gözlemlenebilirlik, logging ve monitoring daha zordur
- Devreye alma, versiyon yönetimi ve orkestrasyon ek altyapı ister
- Veri tutarlılığı senaryoları daha karmaşık hale gelir
Serverless Mimari Nedir
Serverless mimari, geliştiricinin sunucu yönetimiyle uğraşmadığı, kodun fonksiyon bazlı çalıştığı, altyapının ise bulut sağlayıcı tarafından otomatik yönetildiği bir modeldir. Geliştirici yalnızca iş mantığını içeren fonksiyonları yazar, tetikleyicileri tanımlar ve geri kalan ölçekleme, kapasite planlama gibi konular bulut tarafında yönetilir.
Serverless Mimarinin Avantajları
- Sunucu yönetimi ve altyapı bakımı gerektirmez
- Olay bazlı, esnek ölçekleme modeli sağlar
- Kullanım kadar ödeme mantığı ile maliyet avantajı sunabilir
- Prototip ve minimum uygulanabilir ürün geliştirme sürecini hızlandırır
Serverless Mimarinin Dezavantajları
- Satıcıya bağımlılık artar ve taşınabilirlik zorlaşabilir
- Soğuk başlatma süreleri belirli senaryolarda gecikmeye neden olabilir
- Lokal geliştirme ve test süreçleri karmaşıklaşabilir
- Uzun süreli çalışan işlemler için her zaman uygun değildir
Monolitik, Mikroservis ve Serverless Mimari Karşılaştırma Tablosu
Aşağıdaki tablo üç mimariyi kritik parametreler üzerinden karşılaştırır.
| Kriter | Monolitik | Mikroservis | Serverless |
| Başlangıç maliyeti | Düşük | Orta | Düşük |
| Operasyonel karmaşıklık | Düşük | Yüksek | Orta |
| Ölçeklenebilirlik | Orta | Yüksek | Yüksek |
| Teknoloji çeşitliliği | Düşük | Yüksek | Orta |
| Takım büyüklüğü uyumu | Küçük | Orta ve büyük | Karma ekipler |
Doğru Mimariyi Seçmek İçin Sorulması Gereken Sorular
Her proje için tek bir doğru mimari yoktur. Doğru seçim, iş ihtiyaçlarına, ekip yapısına, bütçeye ve uzun vadeli hedeflere göre değişir. Aşağıdaki sorular karar sürecinde yol gösterici olabilir.
- Ürününüz hangi hızda büyüyecek ve ölçek ihtiyacı ne kadar kritik
- Ekipteki geliştirici sayısı ve deneyim seviyesi nedir
- Operasyon ekibi ve DevOps kültürü ne kadar olgun
- Time to market, yani pazara çıkış hızınız ne kadar önemli
- Projede teknoloji çeşitliliğine gerçekten ihtiyaç var mı
Takım Yapısının Mimariye Etkisi
Birçok ekip, mimariyi sadece teknik bir karar olarak ele alır, ancak organizasyon yapısı da mimariyi belirleyen önemli bir faktördür. Küçük ve birbirine yakın çalışan ekipler monolitik bir yapıyı kolayca yönetebilirken, farklı ürün alanlarına dağılmış büyük ekipler için mikroservis mimarisi daha uygun olabilir.
Serverless yaklaşım ise özellikle küçük ama üretken ekiplerin, hızlı doğrulama yapmak istediği projelerde öne çıkar. Örneğin entegrasyon ağırlıklı iş akışları, arka plan görevleri ve olay bazlı çalışan sistemler serverless için çok uygundur.
Gözlemlenebilirlik ve DevOps Perspektifi
Mimari seçerken sadece kod tarafını değil, operasyonel tarafı da düşünmek gerekir. Mikroservis ve serverless yapılar, loglama, dağıtık izleme, hata takibi ve performans analitiği gibi konularda güçlü bir gözlemlenebilirlik altyapısı gerektirir.
- Merkezi log yönetimi çözümleri
- İzleme ve alarm sistemleri
- Dağıtık izleme ve trace altyapıları
- Sürekli entegrasyon ve sürekli teslim boru hatları
Monolitik yapılarda bu ihtiyaçlar daha basit araçlarla karşılanabilir, ancak sistem büyüdükçe mimariden bağımsız olarak gözlemlenebilirlik her zaman kritik hale gelir.
Geçiş Stratejileri: Monolitikten Mikroservise ve Serverlessa
Birçok şirketin başlangıçta monolitik mimari ile yola çıkması son derece doğaldır. Önemli olan, sistem büyüdükçe tek parça halindeki uygulamayı parçalara ayırmak için doğru stratejiyi planlamaktır.
- Önce domain odaklı modüler bir monolit tasarlamak
- Daha sonra belirli modülleri bağımsız servislere dönüştürmek
- Yoğun işlem gerektiren veya arka plan odaklı işleri serverless fonksiyonlara taşımak
Bu yaklaşım, bir anda yeniden yazım yapmadan adım adım evrimsel mimari değişime imkan tanır.
Hangi Senaryoda Hangi Mimari Daha Uygun
Genel bir çerçeve olarak aşağıdaki senaryo tablosu yol gösterici olabilir.
| Senaryo | Önerilen Mimari |
| Yeni başlayan küçük ürün, sınırlı ekip | Monolitik veya modüler monolit |
| Hızla büyüyen, birçok iş alanı olan ürün | Mikroservis odaklı, domain bazlı yapı |
| Olay odaklı entegrasyonlar, arka plan işler | Serverless fonksiyonlar ile hibrit model |
| Kurumsal dönüşüm projeleri | Önce domain ayrıştırma, sonra mikroservis |
Sonuç: Tek Bir Doğru Mimari Yok, Doğru Bağlam Var
Monolitik, mikroservis ve serverless mimariler birbirinin rakibi değil, farklı bağlamlar için tasarlanmış araçlardır. Doğru yaklaşım, projenin hedeflerine, ekibin yetkinliğine, bütçeye ve zaman baskısına göre değişir. Küçük ve odaklı projeler için basit bir monolitik yapı son derece verimli olabilirken, ölçek ve esneklik ihtiyacı arttığında mikroservis veya serverless çözümler devreye girebilir. Önemli olan, mimariyi bir kez verilip geri dönülmez bir karar gibi değil, zaman içinde evrilebilen bir yolculuk olarak görmektir.
Sıkça Sorulan Sorular
Modern Web Projenizi Vue.js & Nuxt.js ile Hayata Geçirelim!
Kurumsal siteniz ya da özel projeniz için uzman ekibimizle hemen iletişime geçin, dijital farkınızı ortaya koyalım!
